Na eeuwen van Mongools gezag, verdreef Ivan, grootvorst van Moskou, deze krijgers in 1480 en riep zichzelf uit tot heerser. Met de pompeuze titel ‘Grootvorst aller Russen’ vormde hij één Rusland, met Moskou als politieke en kerkelijke hoofdstad.
Ivans kleinkind, Ivan de Verschrikkelijke, gaf zichzelf in 1547 de Russische keizerstitel tsaar, naar het Romeinse woord voor keizer – caesar. Onder zijn bewind groeide het land met zo’n 35.000 km2 per jaar. Al snel werd Rusland de grootste staat ter wereld, waar devotie alles bepaalde en het woord van de tsaar wet was.
In de 350 jaar daarna werd Rusland nog groter door talloze oorlogen met de vele buurlanden, en de tsaren werden de machtigste heersers van Europa. Ten slotte konden alleen de Russen zelf die heerschappij beëindigen.
1. Ivan de Verschrikkelijke (1547-1584)
Massamoordenaar zag overal vijanden
Grootvorst Ivan IV werd de eerste tsaar en kreeg ongekende macht. Hij moordde en martelde graag en kreeg zo de bijnaam ‘de Verschrikkelijke’. Iedereen was bang voor zijn geheime politie.
Ivan had een vooruitziende blik en begon met de export van Russisch bont naar Engeland. Door zijn veroveringen in het oosten werd Rusland het grootste rijk ter wereld.
De tsaar was altijd al paranoïde, maar zijn mentale toestand verslechterde na de dood van zijn vrouw Anastasia in 1560. Hij dacht dat de adel haar vergiftigd had en zag overal vijanden, zoals in Novgorod. In 1570 werd de elite daar gemarteld en gedood en werd de stad afgebrand. Ivan liet ook zijn rijkskanselier in stukken snijden en tijdens een ruzie doodde hij zijn eigen zoon.
Ivan werd steeds gekker, trouwde achter elkaar en beledigde iedereen in zijn brieven. Zo noemde hij Elizabeth I van Engeland ‘oude vrijster’. Na 37 jaar op de troon stierf hij in 1584 na een beroerte tijdens het schaken.
2. Peter de Grote (1682-1725)
Oorlogen en hervormingen creëerden grootmacht
In 1698 kwam tsaar Peter I na een Europese reis vol ideeën thuis. Rusland moest met zijn tijd mee, en een vloot en een seculier schoolsysteem krijgen. Geestelijken en adel moesten hun ouderwetse baard afscheren, anders moesten ze 100 roebel betalen.
Peter liet experts uit het westen komen om machines voor de mijnbouw te ontwikkelen. Hij creëerde ook een leger naar westers voorbeeld, waarbij het voetvolk geweren kreeg, en liet in de Grote Noordse Oorlog (1700-1721) de Zweedse droom van een imperium in rook opgaan.
Door Zweden uit de Baltische staten te verdrijven, werd Rusland de nieuwe grootmacht aan de Oostzee. Als blijk van zijn status stichtte de tsaar een nieuwe stad, Sint-Petersburg, als ‘venster op het westen’. Hierbij stierven 100.000 dwangarbeiders en de stad werd stiekem ‘de stad gebouwd op botten’ genoemd.
Na een leven vol drank stierf Peter in 1725. Inmiddels had hij zichzelf de bijnaam ‘de Grote’ gegeven.
3. Elisabeth van Rusland (1741-1762)
Tsarina hield van jurken
De dochter van Peter de Grote greep de macht in 1741 door haar eenjarige neefje, tsaar Ivan VI, af te zetten. Als tsarina Elisabeth mengde ze zich in diverse oorlogen en vernederde ze Pruisen in de Zevenjarige Oorlog (1756-1763), toen Russische troepen Berlijn bezetten. Grootmacht Rusland werd nu gevreesd en gerespecteerd in Europa.
Minder agressief was Elisabeth op het thuisfront. De tsarina haatte papierwerk, maar luisterde graag naar progressieve adviseurs. Op hun advies schafte ze de doodstraf en binnenlandse tolgrenzen af. Ze bouwde ook het Winterpaleis en de Kunstacademie in Sint Petersburg.
Elisabeth was een fashionista. Ze droeg haar jurken één keer en het was bij wet verboden hetzelfde kapsel, dezelfde jurk of juwelen te dragen als zij.
Op kerstavond 1761 kreeg Elisabeth een beroerte en stierf. Ze liet 15.000 jurken na. De kinderloze tsarina had haar neef Peter geadopteerd als haar opvolger.
4. Catharina de Grote (1762-1796)
Duitse jonkvrouw domineerde Europa
Niemand aan het Russische hof zag de 15-jarige Sophie staan, maar de Duitse prinses strooide de adel zand in de ogen. De vrouw van de toekomstige tsaar Peter III leerde Russisch, bekeerde zich tot het orthodoxe geloof en nam de Russische naam Catharina aan. In 1762, zes maanden nadat Peter tsaar was geworden, sloot Catharina hem op en liet zich kronen tot tsarina Catharina II.
Catharina was geïnspireerd door de Verlichting en richtte gratis scholen en een parlement op.
Ook internationaal had Rusland succes onder Catharina, met de verovering van Koerland en Wit-Rusland. In 1783 verdreef ze de Ottomanen van de Krim, waardoor Rusland havens aan de Zwarte Zee kreeg.
Tot haar dood in 1796 was Catharina ontzet over de Franse Revolutie in 1789. Vanwege de angst voor eenzelfde chaos in Rusland, wezen haar opvolgers alle hervormingen af.
5. Nicolaas II (1894-1917)
Wereldvreemde tsaar stortte rijk in afgrond
Je greep op de macht laten verslappen, brengt anarchie, wist tsaar Nicolaas II. Zijn opa Alexander II had lijfeigenschap en censuur afgeschaft en was vermoord door anarchisten.
‘Ik zal ten gunste van de hele natie al mijn kracht gebruiken om het absolutisme te bewaren,’ luidde zijn afwijzing van hervormingen.
Terwijl duizenden Russen stierven van de honger, leefde de tsarenfamilie in weelde. In 1905 kwamen 150.000 mensen voor het paleis bijeen om Nicolaas te smeken om betere leefomstandigheden. Zijn wachters vuurden een kogelregen af en ruim 100 ongewapende demonstranten kwamen om.
De keizer werd nog impopulairder toen de mysticus Raspoetin aan het hof kwam. Ruslands deelname aan de [Eerste Wereldoorlog] werd ook een ramp en in 1917, toen het land financieel aan de grond zat, brak de revolutie uit. Tsaar Nicolaas moest aftreden en een jaar later werd hij met zijn vrouw en vijf kinderen vermoord door de bolsjewieken. Sindsdien is de Russische keizerlijke troon leeg.
